معرفی دانشکده

تأسیس رشتۀ حقوق دوره لیسانس دانشگاه ابن‌سینا در کابل به سال ۱۳۸۹ و در مزار شریف به سال ۱۳۹۱ برمی‌گردد. دوره لیسانس این دانشکده از دو دپارتمنت حقوق جزا و علوم جنایی و حقوق عامه و خاصه تشکیل‌شده است. برای معرفی اجمالی و بهتری رشتۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا ضروری است که موضوع موردبحث علم حقوق، اهمیت و ضرورت آموزش رشته حقوق، اهداف، کاربرد، آیندۀ شغلی رشتۀ حقوق، امتیازات، سرفصل‌ها و برنامه‌های دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا را برای خوانندگان عزیز معرفی کنیم: 

الف) موضوع علم حقوق؛ موضوع این علم، «قواعد حقوقی»؛ یعنی قوانین و مقررات حاکم بر جامعه است که در علم حقوق تفسیر و تجزیه‌وتحلیل می‌شود؛ این مقررات به‌صورت نوشته و نانوشته، در عرصه‌های گوناگون؛ از یکسو حقوق و تکالیف اشخاص حقیقی و حقوقی را در برابر یکدیگر تعیین و از سوی دیگر راه اجرای این حقوق را مشخص می‌کند.

افزون براین، علم حقوق از موضوعات دیگری، همچون انطباق و عدم انطباق قواعد حقوقی و مقررات حاکم بر جامعه با عدالت و ارزش‌های اخلاقی، لزوم ثبات یا تحوّل این مقررات، ریشه وقوع جرائم و راه‌های پیشگیری آن و … فلسفۀ حقوق، جامعه‌شناسی حقوقی، جرم‌شناسی، نیز بحث می‌کند.

ب) اهمیت، هدف و ضرورت رشته حقوق؛ رشتۀ‌ حقوق یکی از مهم‌ترین شاخه‌های علوم انسانی و یکی از محبوب‌ترین رشته‎های تحصیلی در سطح دنیاست. شاخه‌های رشتۀ حقوق متنوع و گسترده است و در تنظیم کلیۀ روابط زندگی امروزی نقش بی‌بدیل دارد. در اهمیت رشتۀ حقوق این واقعیت انکارناپذیر کافی است که ۸۰ درصد سیاستمداران جهان حقوق یا اقتصاد خوانده‌اند و در تاریخ آمریکا نزدیک به ۹۰ درصد سیاستمداران، حقوق‌دان بوده‌اند.

هدف رشتۀ ‌حقوق، استقرار عدالت و تأمین امنیت همه‌جانبۀ اشخاص و تنظیم روابط آن‌ها با یکدیگر است. این سه امر مهم و حیاتی برای زندگی اجتماعی بشر به‌اندازۀ نیازهای اولیه یعنی مواد غذایی، نوشیدنی، لباس و مسکن و امور صحی و بهداشتی، امر حیاتی و ضروری است. چون زندگی جمعی با هرج‌ومرج، بی‌عدالتی و ناامنی امکان‌پذیر نیست. تحقق این سه امر مهم و حیاتی به دلایل زیر بر عهدۀ علم حقوق است:

الف، عدالت و تأمین امنیت؛ یعنی دادن حقوق به صاحبان آن و تضمین امنیت حقوق مشروع و قانونی افراد جامعه از تجاوز دیگران، در صورت استقرار می‌یابد که در مرحلۀ اول، همۀ انواع حقوق مشروع اشخاص توسط حقوقدانان برجسته شناسایی و معرفی شود و در مرحله دوم، حقوقدانان، این حقوق مشروع را مطابق با اعتقادات، عرف، فرهنگ و عنعنات معقول جامعه در قالب لوایح قانونی وضع و تنظیم کنند تا از طریق قوه مقننه تصویب شود و در مرحلۀ سوم نهادهای را تأسیس کنند که حقوق افراد جامعه را در مرحله عمل حفظ و قوانین موضوعه را اجرا کنند.

ب، تنظیم روابط؛ علم حقوق شیوه‌ها و راه‌های چگونگی برقراری روابط معقول و منطقی را برای اشخاص در سطح جامعه و برای دولت‌ها و سازمان‌ها در سطح بین‌المللی، برای علاقه‌مندان خویش آموزش می‌دهند. ارتباط انسان‌ها با همنوعان خویش در جامعه و ارتباط دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی با همدیگر و با دولت‌ها در سطح بین‌المللی تا زمانی که مبتنی بر یک اساس معقول و منطقی نباشد، امکان یا امکان تداوم ندارد. این مبنای معقول و منطقی را علم حقوق به دانش‌آموختگان خویش معرفی می‌کند. حقوق در حقیقت علمی است که شیوه چگونه زیستن و کیفیت ارتباط معقول و منطقی را با دیگران به ما معرفی می‌کند.

روابط اشخاص در جامعه (اعم از شخص حقیقی و حکمی) به سه دسته‌کلی تقسیم می‌شود و بر اساس آن رشتۀ علم حقوق به دوشاخۀ اصلی تقسیم می‌شود:

نخست: روابط دولت با مردم، روابط قوا و نهادهای دولتی با یکدیگر.

دوم: روابط دولت‌ها با یکدیگر و سازمان‌های بین‌المللی با همدیگر.

تنظیم این دو نوع رابطه بر عهدۀ شاخۀ حقوق عمومی است که به‌نوبۀ خود به زیرشاخه‌‌های متعددی چون حقوق جزا، حقوق اساسی، حقوق بین‌الملل عمومی، حقوق سازمان‌های بین‌المللی و…تقسیم می‌شود.

سوم: روابط خصوصی اشخاص در جامعه با یکدیگر مانند تجارت، انواع عقود و معاملات، نکاح، طلاق، ارث، روابط اتباع کشورها با اتباع کشورهای دیگر از نوع روابط دیگر در جهان امروزی است. این نوع رابطه توسط شاخۀ حقوق خصوصی علم حقوق تنظیم می‌شود. مهم‌ترین زیرشاخه‌های حقوق خصوصی شامل حقوق مدنی، حقوق تجارت، حقوق دریایی، حقوق بین‌الملل خصوصی و… می‌شود
پ) اهداف آموزش حقوق؛ هدف کلی از آموزش رشتۀ حقوق در مقطع لیسانس و مقاطع بالاتر، توسعۀ دانش حقوق، تربیت نیروی انسانی و تأمین نیروی متخصص موردنیاز بخش‌های مختلف حکومت و مردم است. سرفصل‌ها و پلان‌های درسی در این رشته در دانشگاه ابن‌سینا در مقطع لیسانس و ماستری به‌گونه‌ای طراحی‌شده است که در پایان دوره، اهداف زیر محقق شود:

آشنایی با مفاهیم و مبانی حقوق؛ و آشنایی با قوانین و مقررات داخلی و بین‌المللی؛

توانایی تجزیه‌وتحلیل و تفسیر قوانین و مقررات حاکم در کشور و در سطح بین‌المللی؛

توسعه و آموزش دانش عالی حقوق؛

تربیت و تأمین نیروی انسانی حقوقدان موردنیاز برای بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی؛

تربیت و تأمین نیروی علمی و متخصص برای دانشگاه‌ها؛

آمادگی برای تحصیلات در مقطع دکتری.

ت) کاربرد

کاربرد حقوق در جامعه امروزی بسیار گسترده است و در همه شئون و زوایای زندگی فردی و اجتماعی تأثیر قابل‌توجه دارد. مهم‌ترین موارد کاربردهای این علم عبارت‌اند از:
یک، قانون‌گذاری؛ نیاز جامعه به قانون امر بدیهی است. دربارۀ ضرورت قانون تذکر این نکته کافی است که امروزه در دنیا، کشور بدون قانون وجود ندارد؛ چون جامعۀ بدون قانون، مخصوصاً بدون قانون اساسی، مساوی با زندگی در جنگل است. در قانون اساسی مهم‌ترین و حیاتی‌ترین نهادی مشروع، یعنی حکومت، قوای تشکیل‌دهندۀ نحوه توزیع قدرت میان قوا، راه دستیابی به قدرت و چگونگی انتقال قدرت از طریق مسالت‌آمیز، ‌نوع حکومت و ارگان‌های آن و حقوق اساسی ملت و… پیش‌بینی و ترسیم می‌شود. ‌وضع و تدوین همه قوانین، بر عهدۀ حقوقدانان است؛ چون از باب سپردن کار به متخصص، تنها حقوقدانان برجسته و متخصص می‌توانند، قانونی مطابق با نیازها و مقتضیات کشور که نقص و عیب کمتری داشته‌باشد، وضع و تصویب کنند.

دو، تجزیه‌وتحلیل مواد قانونی؛ متون قانونی مانند هر متنی دیگری به دلایل متعدد، نیازمند تفسیر و تجزیه‌وتحلیل علمی است تا مقصود قانون‌گذار به‌خوبی دانسته و ابهامات آن رفع و قضایا و دوسیه‌ها بر اساس قانون حل‌وفصل شود. این وظیفه مهم بر عهده علم حقوق است که بخش عمدۀ مباحث علم حقوق را تشکیل می‌دهد.

سه، محاکمه عادلانه متهمان و حل‌وفصل دعاوی حقوقی افراد جامه؛ نیاز به توضیح ندارد که تنها حقوقدانان می‌توانند در محاکم جزایی و حقوقی به‌عنوان قاضی دعاوی مردم رسیدگی ‌کنند یا به‌عنوان ثارنوال در ثارنوالی یا وکیل مدافع در محاکم خدمت کنند.

ث) آینده شغلی رشتۀ حقوق

با توجه به موضوعات و سرفصل‌های متنوع رشته حقوق، فارغان لیسانس این رشته علاوه بر توانایی‌های علمی و تحقیقی می‌توانند وارد بازار کار شوند و شغل‌های متنوع و مناسب دولتی یا خصوصی زیر را بیابند:

قاضی محکمه؛

سارنوال؛

مدیر و مشاور حقوقی در و زارت‌خانه‌ها و دیگر نهادهای دولتی، شرکت‌های خصوصی و دفاتر بین‌المللی؛

وکیل مدافع و مساعد حقوقی در دعاوی جزایی و غیر جزایی؛

کارشناس مسائل حقوقی؛

استاد دانشگاه در دانشکده حقوق

حَکَم در حکمیت‌های تجارتی؛

کارمند اداره‌های دولتی در بخش‌های مختلف؛

نمایندگی پارلمان؛

تحلیلگر مسائل حقوقی؛

نویسنده و محقق در موضوعات حقوقی؛

تحصیل در مقاطع بالاتر چون ماستری یا دکتری و درنتیجه کسب موقعیت بیشتری برای احراز شغل بهتر و مناسب‌تر.

ج) امتیازات و ویژگی‌های دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا

دانشکده حقوق دانشگاه ابن‌سینا دارای امتیازات و ویژگی‌های منحصربه‌فرد است که برخی از آن‌ها

را برای خوانندگان عزیز توضیح می‌دهیم:

کدر علمی توانمند و باصلاحیت؛ بدون شک همۀ امکانات و امتیازات یک دانشگاه به توانمندی و دانایی استادان آن وابسته است، اگر در کنار سایر امکانات، استادان باصلاحیت و ماهر باتجربه وجود نداشته باشد، تمام امکانات و هزینه‌ها هدر خواهد رفت. خوشبختانه دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا به گواه آگاهان و دانشمندان عرصۀ دانش حقوق و نیز دلایل زیر، دارای یکی از بهترین کدر علمی باتجربه، باصلاحیت و ورزیده است:

نخست: چاپ کتاب‌های درسی معتبر در موضوعات مختلف رشتۀ حقوق که امروز در دانشگاه‌های کشور بهترین منبع درسی و مطالعاتی برای استادان و دانشجویان عزیز است. دانشگاه ابن‌سینا با اطمینان از غنای محتوایی اثر علمی- تحقیقی استادان خویش حاضرند که این کتاب‌ها توسط متخصصان این رشته ازنظر علمی و محتوایی ارزشیابی شوند. نام بعضی از استادان و اثرهای علمی آنان که چندین بار چاپ‌شده یا در آستانه چاپ مجددند، به شرح زیر هستند:

دکتر عبدالله شفایی

یک: احوال شخصیه شیعیان افغانستان؛

دو: حقوق اموال و مالکیت در افغانستان، چاپ مؤسسه ماکس پلانک؛

سه: حقوق فامیل شیعیان افغانستان، چاپ مؤسسه ماکس پلانک.

دکتر غلام حیدر علامه

یک: حقوق جزای عمومی افغانستان؛

دو: جنایت علیه بشریت در حقوق بین‌الملل کیفری؛

سه: اصول راهبردی حقوق کیفری

چهار: نظام حقوقی و سیاسی در افغانستان؛

پنج: جایگاه حقوق بشر در قانون اساسی افغانستان؛

شش: عدالت جزایی در افغانستان، (مجموعه مقالات)؛

هفت: اصول محاکمات جزایی.

دکتر عبدالوهاب کریمی

یک: حقوق جزای اختصاصی جرائم علیه تمامیت جسمانی اشخاص؛

دو: بررسی فقهی- حقوقی ترک فعل در تحقق عنصر مادی جرم؛

دکتر علی‌محمد میرزایی

یک: اصول محاکمات مدنی افغانستان؛

دو: رهنمود درسی حقوق تجارت افغانستان؛ چاپ مؤسسه حمیدۀ برمکی برای حاکمیت قانون؛

سه: درس‌نامۀ آموزشی کنوانسیون رفع تمامی اشکال تبعیض علیه زنان.

دکتر عبدالحسین رسولی

یک: قواعد عمومی قراردادها؛

دو: حقوق مدنی (۱) اشخاص و محجورین در حقوق افغانستان؛

سه: حقوق مالی، اموال و مالکیت در حقوق افغانستان؛

چهار: ادلۀ اثبات دعوا در حقوق افغانستان؛

پنج: حقوق خانواده.

دکتر صادق دهقان

یک: حقوق بر توسعه؛

دو: حکومت‌داری خوب در افغانستان.

دوم: استادان این دانشکده یا فارغ‌التحصیل دوره دکتری یا دانشجوی دکتری هستند و افزون براین، دارای سابقۀ تدریس در دانشگاه‌های خارجی و داخلی و ستاژ قضایی و ورکشاپ‌های مؤسسه ماکس پلانک در کابل و ولایات هستند و همچنین استادان این دانشکده سابقه کار در بالاترین رده اجرایی کشور مانند معاونت ریاست جمهوری، وزیر، مشاور حقوقی معاون رئیس‌جمهور، مشاور عالی لوی ثارنوالی و مشاور ارشد کمیسیون حقوق بشر و عضو کمسیون انتخابات، همکاری با بخش زنان ملل متحد را دارا هستند.

سوم: برای آن‌که استادان اعضای کدر علمی دانشگاه ابن‌سینا، تمام توان و ظرفیت علمی خود را در تدریس، تولید کتاب و ارتقای علمی محصلان دانشگاه به‌کارگیرند و فرصت کافی برای ایفای مسئولیت‌های بالا را داشته‌باشند؛ مطابق مقررات داخلی دانشگاه، حق تدریس در دانشگاه دیگر را ندارند. بعضی از کتاب‌های علمی و اثرهای تحقیقی که در بالا نام‌برده شد، حاصل این تدبیر است.

دوم، سرفصل‌ جامع و هماهنگ با نیازهای جدید کشور و جهان امروزی

سرفصل‌های درسی دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا با توجه محدودیت دورۀ لیسانس و فهم دانشجویان دارای ویژگی‌های و امتیازات زیر هست:    

نخست: در تنظیم سرفصل‌ها نهایت دقت صورت گرفته است که همه موضوعات مهم و اساسی دوشاخۀ حقوق جزا و علوم جنایی و شاخۀ حقوق عامه و خاصه را در برگیرد و دانشجوی حقوق با همۀ این موضوعات مهم و اساسی در دوره لیسانس آشنا شود.

دوم: در این سرفصل‌ها شاخه‌های جدید از علم حقوق که محصول پیشرفت علم و تکنولوژی نوین است، نیز گنجانیده شده است؛ مانند جرائم سایبری، حقوق کامپیوتر، حقوق هوایی و…

سوم: در این سرفصل‌ها موضوعات درسی که مربوط به رفع چالش‌های اصلی کشور است، نیز گنجانیده ‌شده است، مانند حقوق جزای خشونت علیه زنان، حقوق جزای فساد اداری، حقوق جزای مواد مخدر، حقوق بین‌الملل بشردوستانه.

چهارم: تا حد امکان سعی شده است که آخرین دیدگاه‌ها و یافته‌های علمی حقوقدانان و مجامع علمی حقوق، در سرفصل‌‌های هر درس گنجانیده شوند.

پنجم: افزون بر موضوعات حقوقی، موضوعات دیگری که تحت عنوان درس‌های عمومی و اساسی، در این رشته گنجانیده شده است که آشنایی دانشجویان و یک حقوقدانان با آن‌ها ضروری است.‌

ششم: در بخش معرفی منابع، بهترین کتاب‌های موجود برای منبع هر درس معرفی‌شده است.

هفتم: سرفصل‌ها بر اساس نمونه فورمت وزارت محترم تحصیلات عالی، تنظیم شده است.

سوم، کلینیک حقوقی

متأسفانه آموزش حقوق در افغانستان به صورت ناقص انجام و به صورت تئوری در قالب دوسیه‌‌ها و مثال‌های فرضی تدریسی می‌شود. جنبه عملی که بخش اصلی دانش حقوق و مبتنی بر کیس‌های واقعی و ناظر به مشکلات کشور است، نادیده گرفته شده است. به همین دلیل محصلان در هنگام آموزش دانش حقوق، فهم عمیق و همه جانبه موضوعات حقوقی برای دانشجویان حقوق حاصل نمی‌شود و در بازار کار و اشتعال به مشکلات عدیده مواجه می‌شود. دانشکده حقوق به منظور رفع این نقص، کلینیک حقوقی را تأسیس کرده‌است.

چ) شکل نظام تعلیمی و تعداد کریدت‌های درسی 

نظام درسی در رشته حقوق کریدتی است و هر کریدت (واحد) شانزده ساعت درسی (۵۰ دقیقه‌ای) است که در یک سمستر ارائه می‌گردد. بر اساس لایحه سیستم کریدت مصوب وزارت تحصیلات عالی، تعداد کریدت‌های درسی دورۀ لیسانس ۱۳۶ کریدت است که دانشجویان برای دریافت مدرک لیسانس باید این ۱۳۶ کریدت را در مدت حداکثر پنج سال تحصیلی با محاسبه زمان تأجیل به اتمام برسانند. مضامین این ۱۳۶ کریدت بر اساس تفکیک نوع درس‌ها به شرح زیر است:

یک: دروس عمومی ۱۷ واحد؛

دو: مضامین اساسی ۱۵ واحد؛

سه: دروس اختصاصی ۹۴ واحد (به شمول منوگراف)؛

چهار: دروس اختیاری ۱۰ واحد.

دانشجویان با گذراندن موفقیت‌آمیز این تعداد واحد، مدرک معتبر دانشگاه این سینا و وزارت تحصیلات عالی را دریافت می‌کنند.

واحدهای درسی دورۀ ماستری حقوق جزا و جرم‌شناسی و نیز حقوق خصوصی در مجموع ۳۶ واحد است که از این میان ۳۲ واحد آن آموزشی (۲۴ واحد درس‌های اصلی و ۸ واحد آن از جمله درس‌های اختیاری است) و ۴ واحد آن مربوط به پایان نامه می‌باشد.

ح) طول دوره

بر اساس لایحه آموزش مدت تحصیل در دوره لیسانس به‌صورت عادی چهار سال است و با احتساب مدت تأجیل حداکثر پنج سال است. دانشجو می‌تواند در هر سمستر حداقل ۱۴ و حداکثر ۲۱ کریدت را با توجه به احراز میزان فیصدی کل نمرات انتخاب نماید.

خ) فارغ‌التحصیلان

دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا این افتخار را دارد که توانسته است سرافرازانه و با موفقیت تعداد (۱۰۶) دانشجو را در طی سه دوره تحصیلی چهارساله به جامعه علمی و حقوقی کشور تحویل دهند که از این میان (۷۰) نفر ذکور و (۳۶) تن اناث هستند و موفق به کسب شهادت‌نامه و ریزنمرات مورد تأیید وزارت محترم تحصیلات عالی شده‌اند. اکثر این دانشجویان یا در بازار کار شغل مناسبی را احراز کرده‌اند یا در مقطع ماستری در دانشگاه ابن‌سینا یا دانشگاه‌های خارج از کشور مشغول ادامه تحصیل هستند.

د) راه آینده

دانشکدۀ حقوق دانشگاه ابن‌سینا به‌عنوان یکی از موفق‌ترین دانشکده‌های ابن‌سینا در تولید علم و آثار علمی درصدد است، برای بهتر شدن و انکشاف عملی دانش عملی حقوق برنامه‌های آتی را تعقیب نماید:
اول، برگزاری ورکشاپ های آموزشی مشترک با ارگان‌های عدلی قضایی و جنایی، برای ارتقای سطح علمی محصلان؛ قضات و ثارنوالان؛

دوم، برگزاری اردوهای کوتاه‌مدت برای بازدید از محاکم و ثارنوالی و محابس و توقیف خانه‌ها برای مشاهده نزدیک دوران دوسیه‌ها؛

سوم، غنی کردن بخش حقوق کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق، از کتب و مجله‌های معتبر علمی؛

چهارم، انعقاد پرتوکول و اجرای برنامه‌های مشترک با ارگان‌های عدلی و قضایی و سایر سازمان‌های دولتی.